کوهها نوعی از اشکال مختلف زمیناند و ارتفاع بیشتری نسبت به مناطق اطراف دارند. ارتفاع آنها از ۶۰۰ متر بیشتر و بلندتر از تپهها هستند. بلندترین کوه جهان در آسیا واقع شده و بلندترین رشتهکوهها در اقیانوس اطلس قرار دارند. جالب است بدانید که برخی از مرتفعترین کوهها در عمق اقیانوسها قرار گرفتهاند.
کوهها، نشاندهندهی شرایط آبوهوایی در قلههای خود هستند. به عنوان مثال، در یک کوه مرتفع شرایط آبوهوایی از دامنه تا قلهی آن متفاوت است. در مقایسه با پایهی کوه، قلهی آن سردتر است و حتی ممکن است پوشیده از برف باشد. علاوه بر این در قلهی کوهها اکسیژن کمتری وجود داشته و اشعهی خورشید تأثیر بیشتری دارد. به همین دلیل گونههای مختلفی از گیاهان و جانوران در یک کوه زندگی میکنند. جنگلهای دو طرف کوه، جنگل آلپ نامیده میشوند.
تخمین زده میشود که آب نیمی از جمعیت جهان به این شکل به زمین وابسته است. در واقع رودخانههای بزرگ جهان از کوهها تغذیه میکنند. بسیاری از کوهها دارای دریاچههای یخیاند که به علت آب شدن یخچالهای طبیعی ساخته شدهاند. با این حال همهی کوهها دارای پوشش گیاهی نیستند و برخی از آنها خشک و بیثمرند. شما میتوانید کوههای جوان را به خاطر داشتن یک تنگه (درهی عمیق) تشخیص دهید. با این مقدمهی کوتاه میتوانید بفهمید که کوهها چگونه شکل میگیرند.
بلندیهای روی زمین که در اطراف آن زمینهای پست وجود دارند، کوه مینامیم. آنها اساسا از سنگ ساخته شدهاند. با توجه به فرآیند شکلگیری کوه، بیرونیترین لایهی زمین و یا پوستهی زمین از شش صفحهی تکنونیکی ساخته شده است. هرگاه این صفحهها حرکت کنند و با هم برخورد کنند، مناطق وسیع زمین ارتقا پیدا میکنند و در نتیجه به کوههای مرتفع تبدیل میشوند. بسته به فرآیندهای زمینشناسی کوهها دارای ۵ نوع متفاوت هستند.
کوههای FOLD رایجترین کوهها هستند. آنها در اثر برخورد دو صفحه که باعث تا شدن پوستهی زمین میشوند، به وجود میآیند. این تا شدن، دامنهی کوهها را در هر دو طرف به وجود میآورند که به آن تاقدیس – جایی که هر دو طرف به سمت یک نقطه صعود میکنند – میگویند. هیمالیا در آسیا، کوههای راکی در شمال آمریکا و کوههای آلپ در اروپا از این دسته کوهها هستند.
کوههای گسلدار زمانی ایجاد میشوند که سنگهای پوستهی زمین در امتداد گسلها پیش بروند. کوههای گسلدار دو نوع هستند: کوههای شیبدار و کوههای مرتفع. در نوع اول دو طرف کوه دارای شیب است در حالی که در نوع دوم کوه کج است و یک سمت شیب ملایم و سمت دیگر شیب تندی دارد. رشتهکوههای نوادا و کوههای تئون در شمال آمریکا نمونههایی از این نوع کوهها هستند.
کوههای گنبدی به دلیل بالا آمدن ماگمای داغ از گوشته بالا میآیند و لایههای رسوبی پوستهی زمین را میپوشانند. در این روند ماگما فوران نمیکند، اما سرد و سفت میشود و در آخر هستهی کوه را شکل میدهد. این کوهها به خاطر شکل ظاهریشان به این نام شکل گرفتهاند. کوههای ناواهو در یوتا و کوه آدیروندک در نیویورک از این قبیل هستند.
همانطور که از اسمشان پیداست، کوههای آتشفشانی به دلیل فورانهای آتشفشانی به وجود آمدهاند. در این کوهها، گدازهها به سطح زمین میرسند و سرد و سخت میشوند و این کوهها را تشکیل میدهند. در بسیاری از موارد، مواد آتشفشانی به دلیل فشار زیاد تا ارتفاع زیادی بالا میرود. کوه فوجی در ژاپن و کوه اتنا در اروپا، از کوههای معروف آتشفشانی هستند.
کوههای مسطح به دلیل فرسایش در طول زمان به وجود میآیند. رودخانههای جاری نقش عمدهای را در شکلگیری این کوهها به عهده دارند. معمولا رشتهکوههای برابری را شکل میدهند. کوه کتاسکیل در نیویورک یک نمونه از کوههای مسطح است.
علاوه بر این کوههای دیگری هم از فعالیتهای دیگر زمین تشکیل شدهاند. گرچه رشتهکوههای راکی در شمال آمریکا به کوههای fold معروفاند اما در همان محدوده کوههای گنبدی و گسلدار هم دیده میشوند. در طبیعت فرآیندهای یخبندان، فرسایش خاک، هوازدگی شیمیایی و مکانیکی مدام در حال تکرار است که نقش عمدهای را در شکلگیری کوهها ایفا میکنند.